Odleżyny są poważnym problemem klinicznym, który dotyczy pacjentów z ograniczoną mobilnością. Są one wynikiem długotrwałego ucisku prowadzącego do niedokrwienia tkanek, a w konsekwencji do ich martwicy. Istnieje wiele metod oceny i klasyfikacji odleżyn, z których jedną z najważniejszych jest system kolorystyczny. Pozwala on na dokładną ocenę stanu rany, co ma kluczowe znaczenie dla planowania leczenia. Artykuł ten omówi, jak rozpoznawać odleżyny za pomocą systemu kolorowego oraz przedstawia inne popularne metody klasyfikacji odleżyn.
Czym są odleżyny?
Odleżyny to miejscowe uszkodzenie skóry i tkanek podskórnych, które powstaje w wyniku przewlekłego ucisku. Uciśnięcie naczyń krwionośnych prowadzi do niedokrwienia, co wywołuje obumieranie tkanek. Najczęściej odleżyny pojawiają się u pacjentów długotrwale unieruchomionych, z zaburzeniami neurologicznymi, a także u osób niedożywionych i odwodnionych. Wczesne rozpoznanie i klasyfikacja odleżyn są kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania dalszym powikłaniom.
System kolorystyczny odleżyn
Jednym z narzędzi do oceny odleżyn jest system kolorystyczny, opracowany na podstawie brytyjskich badań. Jest on szczególnie użyteczny w planowaniu leczenia, ponieważ kolor rany może wskazywać na etap gojenia lub stopień zaawansowania procesu chorobowego. W ramach tego systemu wyróżnia się cztery główne kolory odleżyn:
Różowe odleżyny (I stopień) – Odleżyny te są w fazie naskórkowania, co oznacza, że proces uszkodzenia tkanek dopiero się rozpoczyna. Charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie skóry, które może być pierwszym sygnałem zagrożenia.
Czerwone odleżyny (II stopień) – Kolor czerwony wskazuje na fazę ziarninowania, co oznacza, że rana jest w procesie odbudowy. Ziarnina jest delikatną tkanką, która łatwo ulega uszkodzeniom, dlatego na tym etapie konieczna jest szczególna ostrożność w opiece nad pacjentem.
Żółte odleżyny (III stopień) – Żółty kolor oznacza obecność martwiczych mas z tkanki tłuszczowej, co często wiąże się z infekcją. Rany w tym stadium wymagają intensywnego leczenia, w tym oczyszczania martwiczych tkanek i terapii antybakteryjnej.
Czarne odleżyny (IV i V stopień) – Odleżyny o czarnym lub czarno-brązowym zabarwieniu są najbardziej zaawansowane. Charakteryzują się obecnością suchej lub miękkiej martwicy, która obejmuje głębokie warstwy skóry i tkanek podskórnych. W tych przypadkach leczenie jest bardzo trudne i często wymaga interwencji chirurgicznej.
Skale oceny odleżyn
Oprócz systemu kolorystycznego, w praktyce klinicznej stosuje się kilka skal oceny odleżyn, które pozwalają na określenie głębokości i zaawansowania uszkodzeń:
- Skala Torrance’a – służy do oceny głębokości uszkodzenia tkanek.
- Skala Enisa i Sarmiento oraz Guttmana – stosowane są głównie w specyficznych przypadkach klinicznych.
- Skala NPUAP – to międzynarodowa skala opracowana przez National Pressure Ulcer Advisory Panel, która jest szeroko stosowana w charakterystyce odleżyn.
Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn
Odleżyny najczęściej powstają w miejscach narażonych na długotrwały ucisk, takich jak kość krzyżowa, pięty, krętarz większy, czy potylica. W grupie największego ryzyka znajdują się pacjenci unieruchomieni, osoby z zaburzeniami neurologicznymi, chorobami przewlekłymi, a także ci, którzy nie otrzymują odpowiedniej opieki. Niedostateczna stabilizacja pozycji ciała, brak zmiany pozycji pacjenta, a także siły ścinające, są głównymi przyczynami powstawania odleżyn.
Profilaktyka i leczenie odleżyn
Profilaktyka odleżyn polega na odciążeniu tkanek poprzez regularną zmianę pozycji pacjenta, stosowanie specjalistycznych poduszek przeciwodleżynowych oraz dbałość o higienę skóry. W przypadku pierwszych objawów, takich jak ból i zaczerwienienie, należy natychmiast wdrożyć odpowiednie działania profilaktyczne. Leczenie odleżyn wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego oczyszczanie rany, stabilizację pozycji pacjenta oraz zastosowanie odpowiednich opatrunków i środków farmakologicznych.
Podsumowanie
Rozpoznanie odleżyn za pomocą systemu kolorystycznego jest skuteczną metodą oceny stanu rany i wyboru odpowiedniego leczenia. W połączeniu z innymi skalami oceny, system ten umożliwia precyzyjną diagnozę i planowanie opieki nad pacjentem. Wczesna interwencja oraz właściwa profilaktyka są kluczowe w zapobieganiu powstawania odleżyn oraz minimalizowaniu ich skutków.
Literatura:
- M. Szewczyk, A. Jawień, Leczenie ran przewlekłych, PZWL, 2019.
- B. Medimat, Poduszki przeciwodleżynowe, 2024.
